Caja
chayera
De
caja
(Spaans voor 'doos' of 'kist') is een platte trom,
gemaakt van een lichte houtsoort, bijvoorbeeld cactushout. Hij is
ongeveer 10 cm hoog en ca 33 cm in doorsnee. Aan beide
zijden is hij bespannen met dierenhuid, vaak van geit of schaap. De twee membranen
van dierenhuid worden bevestigd met twee dunne houtringen, die
binnen de trom vallen (de arquitos) en aan elkaar zitten met in zigzagvorm gespannen touw, uitlopend in
een lus die het handvat van de trommel vormt.
De speler slaat met
een stok, de guastana, op de bovenste membraan.
De onderste vibreert dan mee. De guastana is aan de bovenkant
bekleed met leer of doek. Over de onderste membraan is
meestal een dunne streng gespannen, de
chirlera, gemaakt van paardenhaar, touw of catgut. De chirlera geeft
het typische ratelende geluid van de caja doordat hij tegen de
membraan aan slaat als die trilt. Je kunt de chirlera meer of minder
aanspannen of juist weglaten, wat een heel droog geluid geeft.
Meestal wordt de trom bespeeld met één stok, met de rechter hand.
Soms met twee, maar vaker wordt met de andere hand een ander
instrument bespeeld, bijvoorbeeld een fluit.
Om de caja op toon te brengen moeten de membranen losgemaakt worden,
vochtig gemaakt en weer opnieuw om de arquitos gespannen worden .
Het instrument werd al vóór de Inca's gebruikt, ook in de andere
Andeslanden, mogelijk door vrouwen in maanriten. In La Rioja is hij tegenwoordig vooral tijdens het carnaval (chaya) te horen.
Caja chayera betekent dus ongeveer 'carnavalskist'.
De caja wordt ook wel
huancara of
huankara genoemd, een woord uit de
Aymará-taal. Het is dan vaak een wat groter type. Andere
termen zijn
caja vallista (trom van de
bergdalen),
tambor of
tinya
(in de quechua-taal). In de Spaanse flamencomuziek wordt de term caja
gebruikt voor de
cajón peruano, de Peruaanse kist. Dat kan verwarring geven.
De caja wordt gebruikt in het hele noordwesten van Argentinië,
vooral in de ritmes chaya en baguala. In de chaya wordt de caja vaak
vervangen door de toegankelijker bombo.
huancara uitgebreide demonstratie van gebruik en constructie van
de caja chayera/ huancara in de provincie La Rioja
Antiguo
dueño de las flechas uit Cantata sudamericana van Ariel Ramírez
van de cd Misa Criolla/algo+, huancara: Facundo Guevara, stem:
Javier Rodríguez.